Kuzey Kıbrıs'ta Enflasyonun Gölgesinde Hayat Pahalılığı ve Maaş Bilmecesi

KKTC İstatistik Kurumu, Tüketici Fiyatları Genel Endeksi (TÜFE) verilerine dayanarak yapmış olduğu analizlerin sonuçlarını kamuoyu ile paylaşmış ve Hayat Pahalılığı Ödeneği’nin (HP) güncellenmesine dair önemli bilgileri sunmuştur. TÜFE, Nisan ayında bir önceki aya göre %5.92, bir önceki yılın Aralık ayına göre %22.98 ve bir önceki yılın aynı ayına göre %95.60 oranında değişim göstermiştir.

Mevcut veriler ışığında, Hayat Pahalılığı Ödeneğinin (HP) nasıl ayarlandığı ve bu değişimin kamu maaşlarına etkisi ile ilgili önemli ayrıntılara dikkat çekmek istiyoruz. Nisan ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre %95.60 oranında bir değişim meydana gelmiştir. Bu fiyat artışları, kamu çalışanlarına yasal olarak verilmesi zorunlu HP'nin özellikle bu aşırı enflasyonist dönemde ne kadar kritik bir öneme sahip olduğunu göstermektedir. 2024 yılında dört ayda bir güncellenmek üzere planlanan HP, Mayıs ayı maaşlarına yansıtılacak şekilde %22,98 olarak belirlenmiştir.

Hayat Pahalılığı Ödeneği (HP), kamu çalışanlarının maaşlarına ek olarak yasal bir hak olarak tanımlanmıştır. Bu ödeme, enflasyonun getirdiği mali yükleri dengelerken, çalışanların alım gücünün korunmasını amaçlamaktadır. Ancak, bu artışın maaşlara yapılan doğrudan bir artış olarak algılanması yanıltıcı olmaktadır. Temel hedef, Türk Lirası’nın değer kaybı kaynaklı ekonomik etkilerden çalışanları korumaktır. Bu noktada, İstatistik Kurumu tarafından açıklanan TÜFE değişim verilerinin doğruluğu ve yeterliliği konusu, kamuoyunda tartışılmaya açık bir başka mevzudur.

Kamu Maaşlarındaki Dikkat Çekici Farklılık ve Vergi Sistemindeki Çarpıklık

Hayat Pahalılığı Ödeneğinin (HP) kamu maaşlarına yansıtılması, özellikle farklı pozisyonlardaki kamu çalışanları üzerinde önemli etkilere sahip olmaktadır. HP artışından en fazla faydalanacak olanlar, en yüksek kamu maaşına sahip Milletvekilleri, Bakanlar, Başbakan ve Cumhurbaşkanı'dır. Örneğin, bir Bakan'ın Nisan ayı brüt maaşı %22,98'lik HP artışı ile 197,200 TL’den 242,500 TL'ye yükselecekken, yeni işe başlayan bir öğretmenin brüt maaşı 51,250 TL’den 63,000 TL'ye yükselecektir. Ancak, bu maaş artışlarının net maaşlara yansıması sosyal güvenlik ve vergi kesintileri nedeniyle farklılık göstermektedir.

Bakanın net maaşının %21 civarında bir artış göstermesi beklenirken, yeni öğretmenin net maaşındaki artış oranı yaklaşık %17 olacaktır. Bu farklılığın nedenleri arasında, 7/79 sayılı yasaya tabi eski bir kamu çalışanının maaşı ile 47/2010 sayılı yasaya tabi 2011 sonrası işe başlayan bir kamu çalışanının maaşı arasındaki farklılıktır. Bir diğer ana neden ise gelir vergisi dilimlerindeki farklılıklardır. Maaşlara uygulanan Gelir Vergisi en üst dilimi %37 olarak belirlenmiştir. KKTC’de gelir vergi mevzuatı 18,192,31 TL vergi matrahını %30’dan vergilendirildikten sonra bu miktar üzerindeki geriye kalan tüm matrah miktarını %37’den vergilendirilmektedir. Dolayısı ile örneğimizde Ocak-Nisan ayı maaşlarında %30 vergi dilimine dahil yeni öğretmen maaşı Mayıs ayında uygulanacak artışla %37 vergi dilimine yükseleceğinden Aralık ayına kadar geri kalan sekiz ay boyunca alacağı tüm maaşları üzerindeki vergi yükü artmış olacaktır.

Daha net anlaşılabilmesi amacı ile bir bakan ve işe yeni başlayan bir öğretmen arasında karşılaştırma yapmak gerekirse her iki kamu çalışanı da brüt maaşlarına %22,98 HP alacaklar, ancak Gelir Vergisi’nin maaşlar üzerindeki yüküne bakacak olursak, Nisan-Mayıs ayları arasında Bakanı’nın gelir vergisi miktarı %29.50 oranında artarken, yeni öğretmende bu miktar %88 artmış olacaktır. Böylelikle net bakan maaşı yaklaşık %21 oranında artarken, yeni öğretmenin net maaşı yaklaşık %17 oranında artmış olacaktır.

Özel Sektör Çalışanlarının Durumu

Sistemde var olan bu çarpıklık, mevcut gelir vergisi sisteminin yeniden düzenlenmesi ve adil bir vergi sisteminin oluşturulması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Adaletli bir vergi sistemi kurulması, sadece kamu maaşları üzerindeki çarpıklıkları gidermekle kalmayacak, aynı zamanda ekonomik adaleti sağlama ve bağımsız, kendi ayakları üzerinde durabilen bir devlet yapısının temellerini atma yönünde kritik bir adım olacaktır. Mevcut vergi sisteminin çarpıklıkları ve adaletsizlikleri, kamuoyunun ve ilgili tüm tarafların dikkatine sunmak istiyoruz. Doğrudan vergileri olması gerektiği gibi, ayrım gözetmeksizin, adaletli şekilde toplayarak, dolaylı vergilerin kademeli olarak düşürülmesi gerektiğine inanıyoruz. Cumhuriyet Meclisi'nin bu konuda ortak bir konsensus ile harekete geçerek, sistemsel bir değişiklik yapması gerekmektedir. Gerekli düzenlemelerin yapılması, çağımıza uygun, adil bir vergi sisteminin oluşturulması için hayati önem taşımaktadır.

Özel veya kamu ayrımı yapılmaksızın çalışan bireylerin ekonomik durumları, ülkemizin karşı karşıya olduğu ekonomik sorunların merkezinde yer almaktadır. Hükümetin verdiği sözler ortada dururken özel sektör çalışanlarını ilgilendiren Asgari Ücret Tespit Komisyonu'nun ne zaman toplanacağı halen belirsizliğini korumaktadır. Emekçilerin enflasyon karşısında eriyen alım gücünün korunması, adaletli bir vergi sistemi ve güçlü korunma mekanizmalarıyla mümkün olacaktır. Ekonomik adaleti sağlama ve toplumsal refahı artırma yolundaki adımlar ivedilikle atılmalıdır. Hükümet ve ilgili tüm kurumların, özel sektör çalışanlarının ekonomik refahını gözeten, sürdürülebilir kalkınmayı hedefleyen politikaları acilen geliştirmesi gerekmektedir. Ekonomik adaletin tesis edilmesi, sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması ve toplumsal refahın artırılması yönünde atılacak adımlar, yalnızca hükümetin ve ilgili kurumların değil, tüm toplumun ortak sorumluluğu altındadır.

Hazine ve Maliye Çalışanları Sendikası olarak,  özellikle ekonomik kriz dönemlerinde, enflasyonun baskısı altında ezilen ve geleceklerini güvence altına almak için mücadele eden bireyler için somut ve etkili politikaların geliştirilmesinin büyük önem taşıdığını dile getirmek istiyoruz. Bu zorlu süreçte birlik ve beraberlik içinde hareket ederek, her kesimin refah seviyesini yükseltecek adil ve kapsayıcı politikaların üretilmesi gerekliliğine inanıyoruz.